JINHA

ANKARA - Türkiye’nin taraf olduğu Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS), 15. madde çerçevesinde OHAL boyunca askıya alınacak. AİHS, 15. maddeyle “Olağanüstü hallerde yükümlülükleri askıya alma”ya izin vermese de, aynı madde gereğince yaşam hakkı, işkence yasağına ve adil yargılanmaya aykırı tedbirler alınmasına onay vermiyor. Tedbirlerin haber verilmesi gereken AİHS, onay vermediği ihlaller karşısında AİHM’e başvurulması gerektiğini kaydediyor.

Başbakan Yardımcısı Numan Kurtulmuş, Milli Güvenlik Kurulu’nun (MGK) OHAL kararının meclise sunulmasının ardından açıklama yaptı. Medya temsilcilerine açıklamada bulunan Numan Kurtulmuş, OHAL boyunca Türkiye’nin taraf olduğu Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS) 15. maddesi çerçevesinde sözleşmenin askıya alınacağını bildirerek, bu üç ayda sözleşmenin işlemeyeceğini kaydetti. AİHS’in askıya alınacağını söyleyen Numan, buna rağmen OHAL’in “millete karşı” olmadığını savundu.

AİHS 15. madde ne diyor?

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS) 15. maddesi, “Olağanüstü hallerde yükümlülükleri askıya alma” üzerine kurulu. Buna göre, sözleşmeci taraf, durumun kesinlikle gerektirdiği ölçüde ve uluslararası hukuktan doğan başka yükümlülüklere ters düşmemek koşuluyla, bu sözleşmede öngörülen yükümlülüklere aykırı tedbirler alabilir.

Türkiye bu durumda, alınan tedbirler ve bunları gerektiren nedenler hakkında Avrupa Konseyi Genel Sekreteri’ne tam bilgi vermek zorunda.

Askıya alınsa da onay verilmeyen maddeler

Ancak AİHS; sözleşmeci tarafa 2. maddeye, 3. ve 4. maddeler (fıkra 1) ile 7. maddeye aykırı tedbirlere cevaz (onay) vermiyor. Buna göre Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi askıya alınsa da “Yaşam Hakkı“, “İşkence Yasağı“, “Kölelik/Tutsaklık Yasağı” veya “Kanunsuz Ceza Olmaz” ilkesi maddeleri çiğnenemiyor.

Buna göre, OHAL durumunda 15. madde gereği AİHS’i askıya alan devlet, yaşam hakkı ve işkence yasağına, zorla çalıştırma yasağı ve adil yargılanmaya aykırı bir tedbir alamaz, alsa da her şartta bilgi vermek zorunda olduğu Avrupa Konseyi Genel Sekreterliği tarafından onay alamaz.

AİHS'in askıya alınması - MADDE 15

Olağanüstü hallerde yükümlülükleri askıya alma

1. Savaş veya ulusun varlığını tehdit eden başka bir genel tehlike halinde her Yüksek Sözleşmeci Taraf, durumun kesinlikle gerektirdiği ölçüde ve uluslararası hukuktan doğan başka yükümlülüklere ters düşmemek koşuluyla, bu Sözleşme’de öngörülen yükümlülüklere aykırı tedbirler alabilir.

2. Yukarıdaki hüküm, meşru savaş fiilleri sonucunda meydana gelen ölüm hali dışında 2. maddeye, 3. ve 4. maddeler (fıkra 1) ile 7. maddeye aykırı tedbirlere cevaz vermez.

3. Aykırı tedbirler alma hakkını kullanan her Yüksek Sözleşmeci Taraf, alınan tedbirler ve bunları gerektiren nedenler hakkında Avrupa Konseyi Genel Sekreteri’ne tam bilgi verir. Bu Yüksek Sözleşmeci Taraf, sözü geçen tedbirlerin yürürlükten kalktığı ve Sözleşme hükümlerinin tekrar tamamen geçerli olduğu tarihi de Avrupa Konseyi Genel Sekreteri’ne bildirir.

AİHS askıya alınsa da ihlal edilemeyecek maddeler

MADDE 2 - Yaşam hakkı

1. Herkesin yaşam hakkı yasayla korunur. Yasanın ölüm cezası ile cezalandırdığı bir suçtan dolayı hakkında mahkemece hükmedilen bu cezanın infaz edilmesi dışında, hiç kimsenin yaşamına kasten son verilemez.

2. Ölüm, aşağıdaki durumlardan birinde mutlak zorunlu olanı aşmayacak bir güç kullanımı sonucunda meydana gelmişse, bu maddenin ihlaline neden olmuş sayılmaz:

a) Bir kimsenin yasa dışı şiddete karşı korunmasının sağlanması;

b) Bir kimsenin usulüne uygun olarak yakalanmasını gerçekleştirme veya usulüne uygun olarak tutulu bulunan bir kişinin kaçmasını önleme;

c) Bir ayaklanma veya isyanın yasaya uygun olarak bastırılması

MADDE 3 - İşkence yasağı

Hiç kimse işkenceye veya insanlık dışı ya da aşağılayıcı muamele veya cezaya tabi tutulamaz.

MADDE 4 - Kölelik ve zorla çalıştırma yasağı

1. Hiç kimse köle ya da kul durumunda tutulamaz.

MADDE 7- Kanunsuz ceza olmaz

1. Hiç kimse, işlendiği zaman ulusal veya uluslararası hukuka göre suç oluşturmayan bir eylem veya ihmalden dolayı suçlu bulunamaz. Aynı biçimde, suçun işlendiği sırada uygulanabilir olan cezadan daha ağır bir ceza verilemez.

2. Bu madde, işlendiği zaman uygar uluslar tarafından tanınan genel hukuk ilkelerine göre suç sayılan bir eylem veya ihmalden suçlu bulunan bir kimsenin yargılanmasına ve cezalandırılmasına engel değildir.

İhlal durumunda başvuru hakkı

Etkili başvuru hakkı - MADDE 13

Bu Sözleşmede tanınmış olan hak ve özgürlükleri ihlal edilen herkes, söz konusu ihlal resmi bir hizmetin ifası için davranan kişiler tarafından gerçekleştirilmiş olsa dahi, ulusal bir merci önünde etkili bir yola başvurma hakkına sahiptir

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvuru

Bireysel başvurular - MADDE 34

Bu Sözleşme veya protokollerinde tanınan haklarının Yüksek Sözleşmeci Taraflar’dan biri tarafından ihlal edilmesinden dolayı mağdur olduğunu öne süren her gerçek kişi, hükümet dışı kuruluş veya kişi grupları Mahkeme’ye başvurabilir. Yüksek Sözleşmeci Taraflar bu hakkın etkin bir şekilde kullanılmasını hiçbir surette engel olmamayı taahhüt ederler. MA

Ölüm cezasının kaldırılması

Öte yandan AİHS, ölüm cezasının her durumda kaldırılmasına dair “Ek Protokol No. 13”te, 15. maddeye dayanarak ölüm cezasının kaldırılmasının ihlal edemeyeceğini söylüyor. Üç maddede şunlar belirtiliyor:

Madde 1: Ölüm cezası kaldırılmıştır. Hiç kimse bu cezaya çarptırılamaz ve idam edilemez.

Madde 2: Askıya alma yasağı Sözleşme’nin 15. maddesine dayanılarak bu Protokol’ün hükümleri askıya alınamaz.

Madde 3: Çekince koyma yasağı Sözleşme’nin 57. maddesine dayanılarak bu Protokol’ün hükümleriyle ilgili hiçbir çekince konulamaz.

(sy)